Zmienia się moda, ludzie inaczej się ubierają , mają inne fryzury, ale wciąż są choinka i opłatek. Tak Polacy świętowali Boże Narodzenie lata temu.

Wiele osób może jeszcze pamiętać takie sceny i taki wystrój domów, bo sięgamy nie tylko do zdjęć bardzo starych, ale także to tych z roku 1977 czy 1983. Zajrzeliśmy do zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego, żeby sprawdzić, jak świętowano Boże Narodzenie wiele lat temu.

Sprawdzamy także, jak święta wyglądały przed II wojną światową, np. w 1923 roku, a także zaraz po niej, czyli w 1947 r.

Zaskoczenie nie ma. Może zmienić się wiele rzeczy. Ludzie mogą inaczej się ubierać, a wnętrza domów być inne. Ale nadal podstawą świąt są spotkania rodzinne, opłatek i choinka.

24.12.2022 Niedziela.BE // źródło: News4Media // fot. NAC

(sg)

Zgodnie z przewidywaniami ceny na stacjach idą w górę. A na horyzoncie jeszcze większa drożyzna?

Analitycy rynku paliw już kilka dni temu ostrzegali: jeżeli masz zatankować, to zrób to teraz, bo na święta paliwo będzie droższe.

To były prorocze słowa, a potwierdza je najnowsza analiza e-petrol.pl.

– W tym tygodniu, choć rafinerie zmieniały ceny paliw pięciokrotnie, to w efekcie dziś niewiele różnią się one poziomem od tych sprzed tygodnia. Średnia hurtowa cena najpopularniejszej bezołowiowej 95 wynosi dziś 5828 zł netto za metr sześc. Olej napędowy na przestrzeni ostatnich kilku dni potaniał i 23 grudnia, średnia hurtowa cena diesla jest niższa o 43 zł w porównaniu do ceny z minionego piątku i wynosi 6789 zł. 

Z analiz e-petrol.pl wynika, że do świąt Bożego Narodzenia zarówno PKN Orlen, jak i rafineria w Gdańsku mogą tylko nieznacznie zmienić ceny paliw napędowych – podają Gabriela Kozan i Jakub Bogucki.

Z ostatniego raportu cenowego wynika, że w mijającym tygodniu przeciętnie litr benzyny Pb95 kosztował 6,53 zł, za olej napędowy kierowcy płacili w Polsce 7,67 zł. Tendencję do systematycznych, ale niewielkich zniżek ma LPG – pod koniec grudnia za autogaz płaciło się średnio 2,93 zł/l.

Teraz ma być drożej:

Pb95 - 6,52-6,65 zł,
ON - 7,68-7,81 zł,
Autogaz - 2,92 a 2,99 zł.

Jednak nie to jest najgorsze. Wszyscy musimy się liczyć z kolejnymi podwyżkami i to znaczącymi. Po nowym roku wraca 23-procentowy (dziś to 8 proc.) VAT na paliwa. Co to oznacza? Że będzie drożej.

Ale i tu zaskoczenie, skokowej zmiany cen ma nie być.

– W ostatnich dniach prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę przedłużającą wyłączenie z opodatkowania podatkiem handlowym sprzedaży niektórych paliw, co będzie obowiązujące do 30 czerwca 2023 r. Od 1 stycznia nie zmieni się też akcyza na paliwa silnikowe i jedynym podatkiem, który może zwiększyć detaliczne ceny paliw, teoretycznie o 15 proc., jest VAT – tłumaczą eksperci.

Trzeba jeszcze pamiętać o słowach prezesa PKN Orlen Daniela Obajtka (największy koncern paliwowy w Polsce). Zapewniał, że firma zrobi wszystko, aby ceny paliw napędowych nie zmieniły się na skutek wyższego VAT-u.

– W naszej ocenie możliwy jest więc scenariusz, że na przełomie roku spadną ceny hurtowe u producentów paliw wraz z jednoczesną redukcją marż detalicznych, które są obecnie na poziomie dużo wyższym niż przeciętnie. W rezultacie podwyżka cen nie będzie specjalnie widoczna na pylonach stacji paliw – uspokajają Kozan i Bogucki.

23.12.2022 Niedziela.BE // źródło: News4Media // fot. iStock

(sl)

W polskiej tradycji Boże Narodzenie to jeden z najważniejszych okresów w roku. Wyjątkowego charakteru nadają świętom rodzinna atmosfera i bogata symbolika.

Wielu Polaków nie wyobraża sobie grudniowego świętowania bez choinki, prezentów, kolacji wigilijnej, dzielenia się opłatkiem i kolędowania. Co oznacza kładzenie sianka pod obrus i dlaczego zostawiamy puste miejsce przy stole? Sprawdź!

Wigilia

W tradycji ludowej Boże Narodzenie, czyli Gody, to święto kościelne i symboliczny początek nowego roku. W Wigilię warto było wstać jak najwcześniej – poranek utożsamiano z witalnością. Gdy do izby jako pierwszy wszedł gospodarz, rodzinie zwiastowano szczęście. Jeśli uprzedziła go kobieta, przewidywano zgubę. Szczęśliwcem był też ten, który ugościł młodego, krzepkiego mężczyznę wędrującego z życzeniami od sąsiada do sąsiada.

Nasi przodkowie wierzyli, że w Wigilię domy są odwiedzane przez dusze zmarłych bliskich. Żeby przez nieuwagę nie zranić niewidzialnych gości, nie wolno było np. szyć. Należało dmuchnąć na ławę i krzesło i powiedzieć: posuń się, duszyczko. Po zakończeniu kolacji proszono ją, żeby wróciła do siebie.

Dzieci straszono, że gdy 24 grudnia zbiorą baty, w nadchodzącym roku nie unikną kar. To pokłosie przekonań, zgodnie z którymi przebieg Wigilii determinuje przyszłoroczny urodzaj.

Familijna wieczerza z 12 potrawami symbolizującymi 12 apostołów powinna się rozpocząć po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdki.

Choinka i prezenty od św. Mikołaja

Ubieranie choinki ma długą tradycję. O drzewkach podobnych do współcześnie przyozdabianych na Boże Narodzenie wzmiankowano już w XV- i XVI-wiecznych kazaniach. Choinki widywanej głównie w bogatszych domach nie akceptował Kościół, dopatrując się w niej wpływów pogańskich.

Niektórzy twierdzą, że historia drzewka sięga czasów antycznych. Jego pochodzenie łączą się z Rzymianami, którzy laurem ozdabiali drzewa liściaste w celu wkupienia się w łaski boga urodzaju.

Rozsławienie choinki jako wyjątkowego drzewka przypisywane jest św. Bonifacemu. Zgodnie z legendą, nawracając ludność na terenach dzisiejszych Niemiec, ściął on potężny dąb, uznawany przez pogan za święte drzewo. Ten, upadając, zniszczył wszystkie – oprócz jednego – drzewka w okolicy. Niewielką jodełkę, która ocalała, potraktowano jako przejaw mocy Chrystusa, a później zaadaptowano do bożonarodzeniowej tradycji.

Z czasem choinki – najczęściej sosnę, jodłę lub świerk – przyozdabiano łańcuchami z bibuły i słomy, orzechami i jabłkami. Jabłka i orzechy w czasach pogańskich oznaczały zdrowie, ozdoby ze słomy obfitość, a łańcuchy powodzenie.

To właśnie pod choinką grzecznym dzieciom (i dorosłym) prezenty zostawia święty Mikołaj, którego obecnie wyobrażamy sobie jako jowialnego staruszka w czerwonym stroju.

Święty Mikołaj

Mikołaj z Miry, znany również jako Mikołaj z Bari, jest – jak czytamy w Wikipedii – świętym katolickim i prawosławnym.

Najstarsze przekazy o nim pochodzą z VI wieku.

Według średniowiecznej hagiografii żył na przełomie III i IV wieku (legendarne przekazy twierdzą, że urodził się około roku 270, a zmarł 6 grudnia między rokiem 345 a 352). Był biskupem Miry w Licji (dziś rejon w Turcji). Wsławił się cudami oraz pomocą biednym i potrzebującym.

Przez wieki był jednym z najbardziej czczonych świętych na Zachodzie i Wschodzie. Największe poświęcone mu sanktuarium jest we włoskim Bari.

Współczesna baśniowa postać Świętego Mikołaja, wzorowana na św. Mikołaju z Miry, jest wykorzystywana w kulturze popularnej w czasie Bożego Narodzenia. Tego dnia przynosi on dzieciom prezenty. Dodajmy – również niektórym dorosłym, bo ten zwyczaj jest chętnie kultywowany w każdym wieku.

Podłaźnik (podłaźniczka), pająk i inne ozdoby

Zanim choinka stała się pełnoprawnym symbolem świątecznym, jako dekoracje służyły podłaźnik (gałązka lub wierzchołek drzewka iglastego) na końskim włosiu i pająki wieszane pod sufitem. Pająki przygotowywały gospodynie wraz z dziewczętami, wykorzystując do tego papier i kolorową bibułę. Oba zdobienia miały zapewnić domownikom dostatek i ustrzec ich przed nieszczęściami.

Unikatowymi ozdobami były te z opłatka. Nazywano je „światami” lub „wilijkami” i wykonywano poprzez wycięcie wzoru i sklejenie tak, żeby utworzyć przestrzenne kompozycje, np. gwiazdy i kule. Symboliczne znaczenie kuli jako wiecznego porządku w kosmosie przeniesiono na bombki.

Wiejskim rekwizytem świąt były również snopy zboża ustawiane w jednym lub we wszystkich kątach izby. Uschnięta słoma z życiodajnymi ziarnami symbolizowała umieranie oraz początek nowego życia.

Kolędowanie

Początków kolędniczego zwyczaju należy szukać w średniowieczu, kiedy to w okresie świątecznym przebierańcy wędrowali od wioski do wioski. Galeria postaci kolędniczych była ograniczona jedynie ludową wyobraźnią. W przedstawieniach nie brakowało postaci takich jak: dziad, śmierć, diabeł czy żołnierz.

Kolędnicy zachodzili do domów i śpiewem pozdrawiali gospodarzy, życząc im urodzaju w przyszłym roku. W zamian za teatralną oprawę prosili o drobny datek, którym najczęściej były pieniądze lub świąteczne jedzenie. Gdy gospodarz nie był hojny albo nie chciał wpuścić kolędników do izby, ci uciekali się do zgryźliwości, śpiewając pod jego adresem złośliwe piosenki.

Za najstarszą znaną polską kolędę uważany jest utwór „Zdrow bądź Krolu Anjelski” (pisownia oryginalna), choć dziś próżno szukać jej w standardowym bożonarodzeniowym repertuarze.

Do kolęd, które cieszą się w Polsce największą popularnością, zaliczamy m.in.:

„Cichą noc, świętą noc”,
„Lulajże, Jezuniu”,
„Pójdźmy wszyscy do stajenki” ,
„Oj maluśki, maluśki”.

Szopkarstwo

Tradycja budowania szopek bożonarodzeniowych sięga XIII wieku. Za protoplastę tego zwyczaju uważany jest św. Franciszek z Asyżu, który na 24 grudnia 1223 roku w grocie w pobliżu włoskiego Greccio przygotował pierwszą żywą szopkę przedstawiającą wnętrze stajenki betlejemskiej. W Świętą Rodzinę wcielili się okoliczni mieszkańcy, a figurkę Jezuska wyrzeźbiono w drewnie. W szopce wypełnionej sianem pojawili się też żywy wół i osioł. Od tego momentu w okresie świąt Bożego Narodzenia szopki budowano w różnych częściach Włoch, a potem w całej Europie. Małe stajenki wykonane z drewna i stawiane pod choinką zaczęły pełnić funkcję ozdobną.

W Polsce popularny jest zwłaszcza konkurs bogato zdobionych i wielowieżowych szopek krakowskich.

Sianko pod obrusem

Kępka siana pod obrusem przykrywającym stół wigilijny to relikt dawnych wierzeń. W ten sposób starano się kiedyś zapewnić duchom wygodną wędrówkę do stołu. Różnicą było to, że ówcześnie siano rozkładano niemal w każdej izbie, natomiast dziś kładziemy je tylko symbolicznie.

Później znaczenie siana oderwało się od swej pierwotnej istoty. Zaczęto utożsamiać je ze stajenką, w której na świat przyszedł Jezus, i wiązać z powodzeniem. Wymyślono nawet zabawę polegającą na wyciąganiu źdźbeł spod obrusa. Im dłuższe źdźbło wyjęto, tym ktoś mógł liczyć na większą pomyślność w nadchodzącym roku.

Dzielenie się opłatkiem

Polska to kraj, w którym zwyczaj dzielenia się opłatkiem przed rozpoczęciem wieczerzy wigilijnej jest bardzo mocno rozpowszechniony. Dzielą się nim także m.in. Litwini, Czesi, Słowacy i Ukraińcy. Przaśne ciasto z mąki pszennej i wody to symbol Eucharystii, nawiązujący do ewangelicznego dzielenia się chlebem przez Jezusa i jego uczniów. Słowo wywodzi się od łacińskiego „oblatum”, oznaczającego dar, ofiarę.

Gdzieniegdzie w Polsce po wigilijnej kolacji gospodarze do dziś „dzielą” się opłatkiem (kolorowym) ze zwierzętami gospodarskimi, mając nadzieję, że w ten sposób ochronią je przed chorobami.

Puste miejsce przy stole

Kiedyś puste miejsce przy stole przypominało o duszach zmarłych krewnych, bo wierzono, że to właśnie one tam siadają. Dziś dodatkowe nakrycie zostawiamy dla zbłąkanego wędrowca lub osoby samotnej, która zechce spędzić święta w towarzystwie.

Współczesny wydźwięk dodatkowego nakrycia świątecznego narodził się prawdopodobnie w czasach zaborów. Puste miejsce było przeznaczone dla członka rodziny, który w wyniku represji przebywał na zesłańczej tułaczce po syberyjskich bezdrożach.

Wróżby

Jedna z najbardziej rozpowszechnionych świątecznych wróżb to kładzenie kawałka opłatka pod każdą miską z potrawą wigilijną i sprawdzanie, czy przykleił się do dna. Jeśli tak, zapowiadano, że roślina, z której wykonano danie, będzie urodzajna.

Przyjemności w nadchodzącym roku mogły ominąć osobę, która nie spróbowała każdej z potraw na wigilijnym stole.

Parzysta liczba kołków w płocie oznaczała dla dziewczyny zamążpójście, tak samo jak zielone źdźbło wyciągnięte spod obrusa.

Urodzaj miały zapewnić również pasma słomy wyrzucane pod sufit. Do dziś znana jest przepowiednia, że o północy w Wigilię zwierzęta mówią ludzkim głosem, jednak ich rozmowy może usłyszeć jedynie człowiek bezgrzeszny.

Pierwszy i drugi dzień świąt

Pierwszy dzień Bożego Narodzenia tradycyjnie spędzano w domu w eleganckim anturażu, rodzinnie i z suto zastawionymi stołami. 25 grudnia traktowano jako dzień wolny od sprzątania i gotowania; jedzono przyrządzone wcześniej potrawy.

Drugi dzień świąt Bożego Narodzenia związany z pamiątką św. Szczepana był znany z huczniejszej zabawy, odwiedzania dalszych krewnych i kawalerskich zalotów. Od rana po wsi chodzili tzw. śmieciarze, którzy słomą zanieczyszczali obejścia panien na wydaniu. Na ich wizytę dziewczęta przygotowywały wódkę i zakąski.

Drugiego dnia świąt rozpoczynało się również chodzenie po kolędzie. Gospodarze wyczekiwali kolędników, którzy przynosili im dobre wróżby i życzenia. Goście w podzięce otrzymywali szynkę, ciasto, a nawet drobną zapłatę.

Regionalne tradycje świąteczne

W Polsce w zależności od regionu możemy spotkać unikatowe tradycje bożonarodzeniowe. I tak np. w Poznaniu, a nawet w całej Wielkopolsce, znana jest legenda o Gwiazdorze, który – zanim zostawi prezenty pod choinką – sprawdza stan czystości butów domowników.

Na Podhalu stół wigilijny obwiązuje się łańcuchem, co ma sprawić, że żaden z domowników nie opuści rodziny. Każdy musi mocno pilnować, żeby łyżka nie wypadła mu z dłoni – jej upadek zwiastuje śmierć bliskiego.

Z kolei na Podlasiu tradycją jest, że na wigilię gospodarz serwuje kisiel z mąki owsianej, a gospodyni kutię. Siadając do stołu, trzeba zachować odpowiednią kolejność: od najstarszego do najmłodszego, żeby w tej samej kolejności umierać.

Na Śląsku znany jest radośnik, czyli opłatek posmarowany miodem, zarezerwowany dla najmłodszych.

Na Podkarpaciu w dawnych czasach podczas świąt wyjście z domu ograniczano jedynie do pójścia do kościoła. „Zakaz” opuszczania gospodarstwa był podyktowany wiarą w to, że w Boże Narodzenie po kolędzie chodzi Jezus, a nie chciano przegapić jego wizyty. Aby wskazać drogę Chrystusowi, w oknach stawiano zapalone lampy.

23.12.2022 Niedziela.BE // źródło: News4Media // fot. Canva

(sg)

Przedsiębiorstwo kolejowe SNCB ogłosiło harmonogram na koniec roku, z mniejszą liczbą pociągów, które będą kursować w okresie pomiędzy 24 grudnia a 8 stycznia.

Najbardziej zauważalne zmiany to zmniejszenie liczby pociągów w godzinach szczytu, a także liczby pociągów jadących do Luksemburga i Holandii.

W czwartek, 22 grudnia, belgijska, narodowa spółka kolejowa SNCB ogłosiła zmiany w rozkładach jazdy pociągów kursujących w okresie pomiędzy 24 grudnia a 8 stycznia, ponieważ zazwyczaj w tym czasie mniej osób dojeżdżających do pracy korzysta z pociągów.

Główna zmiana polega na tym, że większość pociągów P – kursujących w godzinach szczytu – nie będzie kursować, podobnie jak dodatkowa liczba pociągów S – łączących największe miasta w Belgii. Należą do nich linia S5 pomiędzy Mechelen i Hal, S34 pomiędzy Sint-Niklaas i Antwerp-Central oraz S61 - pomiędzy Charleroi-Central i Jambes.

Co więcej, ci, którzy w przyszłym tygodniu będą chcieli pojechać pociągiem do Luksemburga i Holandii, będą rozczarowani. Liczba połączeń będzie znacznie zredukowana.

Pasażerowie powinni sprawdzić plan podróży SNCB za pośrednictwem strony internetowej lub aplikacji mobilnej, aby być na bieżąco z wszelkimi zmianami.

23.12.2022 Niedziela.BE // fot. Shutterstock, Inc.

(kk)